E cu balu nung mabie ya mu ing DFA (Department of Foreign Affairs) office quing Clark uling buri cu neng bayuan ing canacung passport iñya meintun cu quing internet nung macabusni ya mu o ali. Agpang quing acalcal cu quing internet, ala ne ing DFA qñg Clark at ati ne pala qñg Marquee Mall y ti. Anti mu rin, ala ne mu rin pala ing DFA qñg Central Terminal ning Sam Fernandu at ati ne quing Robinsons Starmills.
Nung malilitu cayu qñg sinulat cu nung baquit bala mu adua la reng DFA a amanuan cu, tutu, adua na la pala reng DFA qñg Pampanga. Iñya dapat mung matula tamu uling agguiang rugung melati neng melati ing pruvinciang Pampanga, atin yang aduang DFA office y ti. Mapallaring cucutang yu queng isip yu nung baquit adua la reng DFA quing Pampanga, e ya uari macagguiu nung metung ya mu. Iñya pala adua-adua la reng DFA qñg Pampanga uling palac lang dacal reng mag-overseas workers qñg Central Luzon. Pauli na niti, diptan na ning guviernu a midagdagan ya pang metung ing DFA office qñg Pampanga. At uling ing Pampanga ing regional center na ning Central Luzon at ating mañgaragul a shopping malls, diptan da nang queti da la icana.
Ampo pa pala, ati na la ñgan careng mañgaragul a shopping malls reng RCO (Regional Cosular Office) ampong SO (Satellite Offices) na ning DFA a macalual quing Metro Manila. RCO ya ing DFA Robinsons Starmills City of San Fernando at SO ne man ing DFA Marquee Mall Añgeles City. E mu cailañgang maus o magpaschedule online bayu ca ume qñg DFA.
Aisipan cung queng DFA Marquee Mall cu magpabayung passport iñya mine cu qñg Dau, Mabalacat City. Caras cu Dau, minta cu quetang Caltex gasoline station a casumañgid na ning Jumbo Jenra supermarket uling ating mamasadang jeepneys carin a pang-Marquee Mall mu cabud at ala nang aliua pa. Agad meng apaintun ing Caltex Dau uling atin yang KFC restaurant y ti at malapit ya qñg Mabalacat City Bus Terminal at casumañgid ne mu ning Jumbo Jenra Dau a balu da ñgan reng tauo carin lalu na reng mamasadang jeepneys o mini buses. Tia dosi pesus (P12.00) ing pamasayi at atin lang mañyiñgil bayad.
Mabilis ing pamaglacbe manibat qñg Caltex Dau anggang Marquee Mall a alus limang minutus mu ing gugulan uling daralan la qñg NLEX (North Luzon Expressway). Palac pang malambat ing pamanenaya mu qñg Caltex bang sapacan de ing jeep a atnang cacaba.
Alas sieti beinti (7:20 AM) ning abac cu miras qñg Marquee Mall. Tucnang ya ing jeep quing arap na ning Marquee Mall nung nu carin ating dalaquitan matas o elevated pedestrian crossing at carin ca culdas. Caculdas mu, ating escalators a patas ampong pababa at e la pa lalacad deti uling maranun mu. Ating National Bookstore qñg caili at Mercury Drugstore naman qñg uanan. Nung sumulung ca malapit qñg pecapasbul na ning Marquee Mall qñg dane na ning National Bookstore, manaquit cang dulang carin a ating macasulat a "Police Assistance".
Meñgutang cu caretang security guard a magbante quetang pecapasbul na ning mall diquil qñg pamañguang passport at sinabi da cacu a atin canung aliuang security guard a culdas bandang alas otsu (8:00 AM) at talacad quetang dulang a ating macasulat a "Police Assistance" at carin ya canu mamieng passport application forms, at paluban quilub ning mall pañga alas diez (10:00 AM). Queni cu abatas a yacu pala ing pecamumuna careng anggang bisang cumuang passport carin.
O se map na mu at e cu melaus quetang mumuna cung balac a datang cung ganingaldo qñg Marquee Mall uling bandang alas otsu ing pecamasanting a oras ning pamañyatang carin. Cabang manaya cung mag-alas otsu, mig-window-shopping cu pa mu at basan-basan cu la reng pacapalagueng libru na ning National Bookstore, at agguiang macananu daracal na la mu rin reng aliuang tauo a bisang cumuang passport mu naman. At calupa na ning sinabi na nitang security guard nandin, atin nang dintang a aliuang security guard ibat qñg DFA a magdalang passport application forms at tinalacad quetang gulut na ning dulang a ating macasulat a "Police Assistance". Migmula neng memieng forms y ning DFA security guard at sinabi nang sulatan mi na la, at ibalic caya agad caibat mi lang asulatan. At nung ninu man canung minunang mecayaring sinulat at mecapagbalic form caya, y ya canu ing mumunang diling mayaus. Metung ya mu naman ing form a gamitan mu at ditac mu ing cailañgang isulat. Iñya siglulung macasalut at macapagbalic form caya. At uling yacu ing nandin pang macatalacad quetang lele ning dulang at minunang mecacuang application form, yacu ing agad mecayaring sinulat at mecapagbalic form.
Yñya ing usuc cu, ibaldug yang agad ing passport application form ibat qñg website na ning DFA at sulatan yang agad ban canita muna cang diling macapamieng form quetang DFA security guard. Apansinan cu mu a atin lang pacatatac a petsa reng forms a pamie da qñg DFA Marquee Mall, ing petsa na ning aldo a mebie ya queca ing form.
Uling alas diez (10:00 AM) cami pa mu mallaring macalub qñg mall, sinabi na mu naman ning DFA security guard nung nanu la reng dapat ming paphoto copy. Cabang manaya cami canung macalub qñg mall, mayap na canung paphoto copy mi na la reng dapat ming paphoto copy. Dapot atin canung photo copy service quetang carinan na ning DFA, daptan mi nang agad ing magpaphoto copy uling macaba ya canu ing pila caras quetang photo copy service carin qñg DFA. Pepabalu na quecami ning DFA security guard a atin canung mag-photo copy service qñg Añgeles City Hall a ati mu qñg gulut na ning Marquee Mall.
Nung bayu-bayu ca pa mung cucuang passport, cailañgan me ing quecang birth certificate. Uling ing original ing cucunan na ning DFA, mayap nang cumua cang copia ibat qñg Regitrar's Office o ibat qñg NSO (National Statistic Office) at deni reng ibie mu. Dalan mu la reng government issued IDs mu anti mo reng SSS o driver's license, aliua pang IDs anti mo reng work o school IDs, ampo reng miayaliuang supporting documents anti reng NBI clearance, at aliau pa. Paphoto copy mu la ñgan, arap at gulut da. Dapot ing birth certificate mu ampong metung a government issued ID ing cailañganan da, mayap nang atin ca pang aliuang dadalan nung bigla ya mang maintun aliua pang IDs o supporting documents ing magprocess qng passport application mu ba na ca mung e pabalic-balic carin. Maragul yang abala ing pabalic-balic; masayang ing pagal, salapi, at panaun.
Nung magpabayu na ca man, dalan me ing luma mung passport, mepasu ya man o ali, at paphoto copy mu la reng bulung na nung nu carin ya ati ing larauan mu, caren yang mumunang bulung na ning passport, ampo pa re tang bulung a atin cang catandanan o pirma a ati naman careng tatauling bulung na ning passport. Cailañgan mu na namang magdalang metung a government issued ID, paphoto copy me ing arap at gulut na. Dapot ing luma mu mung passport at metung a government issued ID ing cailañgan da patie magpabayung passport, mayap na mu namang magdala ca pang aliuang IDs ampong supporting documents anti da retang asabi cu babo para careng bayu-bayu pa mung cucua uling pota bigla ya pang maintun aliua pang IDs o supporting documents ing magprocess qñg passport mu.
Nung talasaua na ca man, cailañganan me mu namang dalan ing quecang marriage contract, ing original ing cunan da iñya balu mu na mu naman ing dapat mung daptan.
Uling yacu ing minunang diling mecapagbalic form quetang DFA security guard at yacu na cañian ing mumunang diling mayaus uli na nita, ala na cung panaun bang magpaphoto copy pa patie ati na cu quilub ning DFA iñya agad cung milayi at mine qñg Añgeles City Hall bang magpaphoto copy na. Calub cu qñg Añgeles City Hall, meñgutang cu caretang magobra carin nung nu carin ya y tang magphoto copy at tiru de canacu nung nu carin ya. Ating pipañganan qñg daneng gulut na ning city hall at ati ya carin ing magphoto copy. Saca na cu migbalic qñg Marquee Mall caibat cung migpaphoto copy at menaya quing arap na ning pasbul ning second floor na niti anggang mallari na caming milub.
Tinuclu ne mu rin ing alas diez (10:00 AM) at pepaluban da na cami quilub ning Marquee Mall. Mabilis cami ñgang lalacad papunta quing third floor nung nu carin ya ing DFA. Masalese ñgan ibat quing ibat, alang gulu.
Caras mi quing DFA office, pepaluban da cami quing pipanenayan o waiting area a ati quing caili at carin pepaluclucan. Mallari ca mu namang mañyad passport application form carin nung e mu ne disnan queng lalam y tang DFA security guard quetang dulang a ating macasulat a "Police Assistance". Ati yu pala quilub ning pipanenayan ing magphoto copy service at atin mu rin palang magnotary public service carin nung cailañgan mung cumuang affidavit of loss o affidavit of mutillation caya. Cabang macalucluc cami, pepabalu dang pasibayu quecami nung nanu la reng cailañgan o requirements at deng dapat ipaphoto copy. Yng catutuan na niti, e de man gagamitan reng tauo carin ing amanung photo copy nune xerox ing gagamitan da. Oneng ing amanung photo copy ing gagamitan cu queni uling tatac ne mu ning gagauang photo copier ing lagguing Xerox. Pepabalu da mu rin quecami ing atin lang proper attire o dress code a pamintuan quilub ning department. E do paluban quing department reng paca-sandu, paca-spaghetti, paca-short a matas pa quing tud, o paca-paldang matas pa quing tud. Baual la mu naman yata reng paca-chinellas. Yñyang ati cami pa pin quetang lalam, ating babaing dintang carin at bibie ne ing application form na quetang DFA security guard at sinabi nang pepagbalican de canu uling matas ya pa quing tud na ing susulud na iñyang minuna yang dintang qñg DFA office. Acaquit mung masala quing lupa na ning babai a atneng cabusitan uling pepagbalican de rugu. Bala mu pa mo, menibat ya quing marayung pruvincia. Mallari na ca casing cumuang passport careng agguiang nanung mang sañga na ning DFA quing Pampanga agguiang nu carin ca pang pruvinciang menibat, agguiang pang tauo ca Metro Manila. Pepabalu da mu rin ing baual gagamit cellphone ampong tablet quilub ning department. Nung atin ca canung maulagang aus, lumual ca pa mu bayu me paquibatan ing aus mu.
Pañgabagguia mu, migmula na lang memañyaus lagguiu at asajan cung yacu ing mumunang diling mayaus. Ali pala, iyuna da lang ausan reng senior citizen, reng mabuctuc, at reng pepagbalican da. Oneng e na cu man melungcut uling ditac la mu retang senior citizen, metung ya mu ing mabuctuc, at adua la mu yata re tang pepagbalican da, at agad cu mu namang meyaus. Pinila cami quetang Information area a pecapasbul na ning DFA office nung nu carin me ibie y tang application form mu ba deng i-stapler ing queue number mu, ibie de mu naman y tang resibu oneng e ca pa mu mamayad, at denan da ca mu namang employee's feedback form ba mung asulat nung micasuelu ca quing obrang biñye da queca. Cabang sasadia ne nitang babai ing application cu, migregister cu quetang log book da nung nu carin que sinulat ing lagguiu cu, cellphone number, ampong catandanan.
Caibat cung mirinang queue number, tinaglus na cu quilub ning processing area at linucluc carin at penayang lunto ya ing cacung queue number quetang monitor. Cabang macalucluc cu, susulatan cu ne ing employee's feedback form da at mañgayap ing biñye cu carela uling malinis, malicsi la, magalang la, at balu dang masalese ing obra da pelalung reng security guard. High-tech na la carin at macasadia lang masalese iñya e magulu. Atin mu ring security guard quilub ning processing area bang sumaup queca. Pepasulat da quecami queng babo na ning application form mi ing alaga ning passport a buri mi. Nung regular processing mu, P950.00 ing bayaran mu. At nung express, P1,200.00 ya. Magdagdag ca mu namang P120.00 nung buri mung iparala de queca ing passport mu capamilatan na ning LBC courier service. Oneng e queng processing area ing pamamayad, nung uari mu, ba na neng asadia ning magprocess quing application mu nung macananu yang pulayi ing quecang passport.
Dacal la reng magprocess careng passport applications iñya meyaus yang agad ing queue number cu penandit mu rin. Tinalacad cu quetang arap na ning magprocess casumañgid na ning salamin at migregister cu mu rin carin. Diñuang cu la reng requirements a mumuna dang cailañgan quetang babaing magprocess at e ne meintun pang aliuang requirements canacu iñya sinagli cu mu. Malicsi lang quiquimut reng magobra carin.
Caibat nang metanggap ning cananung application, mabilis cung linacad papunta quetang cashier bang mamayad na. Atna mu ring cabilis queni, e cu man pinilang macaba agguiang magdili-dili ya mu rugu ing cashier. Mayap nang magdala cang exact fee uling ala lang barya neng abac, bala mu mamasada ya mu naman ing cashier.
Caibat memayad, ya pin na ing pecatauling process, ing digital processing. Pepaluclucan da cu pa caretang luclucan arap da reng magdigital process at penayan que mu namang lunto ing cacung queue number quetang monitor da. Dacal la mu naman reng magobra qñg digital processing at mañgalicsi la mu namang quiquimut deni. Atin mu ring macatutuc a security guard carin a mallaring sumaup queca nung atin cang buring icutang. Pepaganaca da quecami a dapat lang ilaco reng tingga mu bayu ca paletratu ampo pang mayayaquit la dapat reng balugbug mu. Pañgabagguia mu, meyaus ne mu rin ing cacung queue number at quiñua ne nitang metung careng magdigital process ing cacung application, at pepaluclucan na cung pasibayu cabang arian ne y tang casulungsuñgan nang paprocess. Caibat neng ayari, linucluc na cu quetang luclucan casumañgid na ning magdigital process. Pepagregisteran na cu mu naman nining lalaquing magdigital process quing cayang log book. Yng digital encoding ing minuna nang diptan, sinabi nang lumaue cu quetang monitor a macayarap canacu at lauen cu canu nung tinud la reng tatype na. Caibat na nita, ing finger scanning qñg uanan cung tindaragul ing diptan na, caibat ing cailing tindaragul. Caibat, ing digital signature naman. Ating digital camera catuliran na ning luclucan cu at pepayarapan na cu caniti. Linetratuan na cung aduang ulit ning magdigital process at selesen ne ing larauan cu. At ing pecatauli, sinulat que ing catandanan cu quetang papil a e cu na atatandanan nung nanu ya y ta. At saca na cu linual qñg department.
Manaua queng ayari ing canacung pamañguang passport a alang casasagculan. Meyari ya ing passport application processing cu quilub na mu ning miguit-cumulang a atlung pulung minutus (30 minutes). Mabilisan ing pamañguang passport qñg DFA Marquee Mall uling gamat da na reng magobra carin ing galo da. Agguiu deng ipalacad ing passport application processing agguiang pang macapiac la pa. Yng pamanenaya mu ing magpaluat qñq pamañguang passport uling atnong caracal deng cucuang passport. Macabuclat ya ing DFA Marquee Mall neng Lunis anggang Sabadu magmulang alas diez (10:00 AM) ning abac anggang alas seiz (6:00 PM) ning atpanapun. Matimtiman ing cabilugan na ning DFA Marquee Mall, masalese, alang gulu. At uling ati quilub ning mall ing DFA, e ca man mabilad agguiang pang matulid ya ing aldo neng ugtu, o mabasa man neng babaguiu. Dinurut cu mung sinagli quilub ning Marquee Mall at minuli na.
Quing malaguang salita, bali ating ualung tacbang qñg pamañguang passport:
1. MARQUEE MALL MAIN DOOR: Cumuang passport application form at sulatan.
2. WAITING AREA: Manayang mayaus ing lagguiu, mallaring magpaphoto copy o cumuang affidavits.
3. INFORMATION DESK: Magregister at cunan la reng queue number, resibu, ampong employee feedback form.
4. PROCESSING: Magregister at ibie ing passport application mu. Queni mu abalu nung matanggap ya ing passport application mu o ali.
5. CASHIER: Bayaran ing passport mu.
6. DIGITAL PROCESSING: Magregister, digital encoding, digital finger scanning, digital signature, digital photographing. (Queni ñgan mayari nung e me pa-LBC ing passport mu)
7. LBC: Nung aisipan mung iparala de ing passport mu queca. (Queni ñgan mayari nung pa-LBC me ing passport mu)
8. RELEASING: Manaya angga qñg aldong mallari mu neng cunan ing passport mu.
At penayan que ing aldong mallari cu neng acua ing cacung passport . . .
Dintang na mu rin ing aldo na ning releasing ning cacung passport. Macatatac qñg resibu ing aldo nung capilan ya mallaring acua ing passport ampo pa ing oras ning pamañgua. Mallari la mung cunan reng passport magmula 1:00 PM anggang 4:00 PM. Guinayac na cung magbalic qñg Marquee Mall at sinaque careng mamasadang jeepneys quetang Caltex Dau anti ning dati cung diptan. Caras cu Marquee Mall, tinaglus na cu qñg third floor nung nu carin ya ing DFA at pepaquit que ing resibu cu quetang security guard a macatutuc qñg Information area at sinabi na cacung ume cu quetang pasbul qñg uanan nung nu carin ya ing Releasing. Ating dintang a aliuang security guard iñyang mig-ala-una na at quiñua na la reng quecaming resibu at pepaluban quilub na ning Releasing area at linucluc carin bang panayang mayaus la reng lagguiu mi. E na ca cailañgan magdalang nanu mang indentification cards bang ipaquit quetang magrelease passport uling lauen ne ing larauan mu quetang bayu mung passport nung y ca pin ing dintang carin bang cumua qñg passport. Caibat neng biñye ing passport mu, atin yang iduang a papil queca bang isulat me ing quecang catandanan ampo pa ing petsa. Anti mu rin, alucan na cang saling passport jacket a tia P50.00, atiu na mu queca nung bisa cang sali o ali.
At queni na ñgan meyari ing pamañgua cung passport.
Dacal a salamat DFA Marquee Mall . . . Luid!
Yng Sala